Przenikanie przezskórne - osiągnięcia kosmetologii

Gdybyśmy potrafili "otworzyć" skórę bez przerywania jej ciągłości, większość preparatów kosmetycznych mogłaby pozostać na poziomie prostych kompozycji chemiczno-zapachowych. Dużo mniejszym nakładem finansowym uzyskalibyśmy zamierzony efekt, bowiem skóra wchłonęłaby wszystko, co byśmy na nią nałożyli. Na szczęście nie jest to takie proste. Wiemy przecież, iż absorpcja obejmuje wędrówkę cząsteczek przez wszystkie warstwy skóry i nie jest łatwa właśnie dlatego, by uchronić organizm przed wnikaniem substancji szkodliwych. Pamiętajmy, że zadaniem kosmetyki jest jedynie terapia miejscowa, więc wnikające cząsteczki powinny być ściśle kontrolowane. Przez dłuższy czas przemysł kosmetyczny skupiał się na wyprodukowaniu kosmetyku, który "siłą" przedostanie się przez zaporę naskórkową. Naturalna bariera ochronna stanowiła, jak się wydawało, niemożliwą do przekroczenia granicę ingerencji przezskórnej. Obecnie producenci kosmetyków wykorzystują znajomość czynników warunkujących dobre wchłanianie produktu i znają wiele metod poprawiających absorpcję substancji kosmetycznych. Najważniejszym celem stało się więc stuprocentowe wykorzystanie składników aktywnych, a tym samym szybkie uzyskanie zamierzonego efektu kosmetycznego.

Głównymi czynnikami warunkującymi intensywność absorpcji są:

• stan skóry w miejscu aplikacji
  • Przy skórze zdrowej decydujące znaczenie ma stopień zrogowacenia oraz miejsce anatomiczne, dla porównania: stopy, skóra wokół oczu i skóra owłosiona głowy z dużą ilością mieszków włosowych (wchłanianie przebiega najaktywniej).
  • Przy skórze chorej istotny jest rodzaj schorzenia - z nadmiarem czy niedoborem rogowacenia, z przerwaniem ciągłości skóry, ze stanem zapalnym, podwyższoną temperaturą miejscową czy rozszerzonymi naczyniami krwionośnymi.
• rodzaj zastosowanego w kosmetyku podłoża
  • Podłoże zawsze determinuje szybkość wchłaniania substancji przez skórę, gdyż czyni ją aktywną lub bierną, w zależności od własnego składu chemicznego. I tak wzmocnienie wprowadzania substancji czynnych z fazy olejowej uzyskuje się, stosując m.in. oleje roślinne, zawierające nienasycone kwasy tłuszczowe o podwójnych (słonecznikowy, z pestek winogron, z sezamu) lub potrójnych wiązaniach (z ogórecznika, z wiesiołka, z czarnej porzeczki). Można je nazwać "cząsteczkami przyciągania" substancji czynnej do lipidów skórnych, przez co te ostatnie zyskują na ilości i jakości.
  • Składniki podłoża mogą być rozpuszczalnikami substancji tłuszczowych, mogą stanowić film ochronny lub tworzyć okluzję, zmuszając skórę do wtórnego wchłaniania zaaplikowanych substancji (olej parafinowy, wazelina biała, silikony, woski oraz alkohole i kwasy tłuszczowe).
  • Mogą również stanowić magazyn wody i rozpuszczalnik substancji wodnych, zapobiegać parowaniu oraz tworzyć dodatkową, kationowokeratynową warstwę ochronną na powierzchni skóry, powstałą po rozpadzie żelowego podłoża.
  • Mogą również zawierać substancje powierzchniowo czynne, będące emulgatorami i cząsteczkami amfifilowymi, które z łatwością wnikają do warstwy rogowej, rozluźniając ją i przystosowując do absorbowania wybranych substancji czynnych.
• cechy fizykochemiczne podłoża
  • Właściwości podłoża są również czynnikiem determinującym wchłanianie, gdyż najlepsze efekty uzyskuje się jedynie przy prawidłowym doborze charakteru podłoża do charakteru substancji aktywnej. Cząsteczka musi być przenoszona w korzystnym dla niej środowisku (utrwalającym jej aktywność), a podłoże musi być zgodne fizykochemicznie z cząsteczką, aby zapewnić jej możliwie najlepszą penetrację w głąb skóry.
  • Najlepiej sprawdzają się mikroemulsje typu O/W i W/O, których fazy wewnętrzne są rozdrobnione do wielkości ok. 50 nm i zawierają min. 10-proc. stężenie substancji powierzchniowo czynnych.
  • Żele hydrofilowe tylko w niewielkim stopniu ułatwiają wchłanianie substancji rozpuszczalnych w wodzie i to tylko dzięki dodatkowi etanolu. Ich głównym zadaniem jest tworzenie filmu ochronnego, zapobiegającego parowaniu wody z powierzchni skóry.
  • Podłoża bezwodne, np. wazelina, poprawiają efektywność wchłaniania na dwa sposoby: tworzą trwałe kompleksy z substancjami lipofilowymi, zatrzymując pożądane substancje aktywne w głębszych warstwach skóry i umożliwiając ich systematyczne uwalnianie, oraz tworzą okluzję zatrzymującą wodę w skórze, przyczyniając się równocześnie do lepszego nawodnienia naskórka, a tym samych aktywniejszego przenikania substancji rozpuszczalnych w wodzie.
  • Jedną z najaktywniejszych form podłoża wprowadzających substancje aktywne są liposomy. Dzięki ich podwójnej warstwie fosfolipidów można transportować substancje lipofilowe, a dzięki pęcherzykom wodnym - substancje hydrofilowe. Uwolnienie składników aktywnych w obszarze cementu komórkowego znacznie ułatwia pełne wykorzystanie składników przez struktury skóry.
• charakter fizykochemiczny substancji czynnej
  • Najłatwiej przenikają przez skórę gazy oraz cząsteczki małe, o regularnych kształtach bez wypustek.
  • Substancje lipofilowe (retinoidy, olej rycynowy, olej migdałowy, olej z awokado i ziaren zbóż, olej jałowcowy, skwalen, wosk, stearyna, parafina, wazelina, masło karite, mało kakaowe) "lubią" cement międzykomórkowy i zatrzymują się w nim, skąd część z nich trudno jest przepchnąć dalej.
  • Cząsteczki hydrofilowe (hydrochinon, nadtlenek benzoilu, mocznik, środki żelujące, alginian sodu, glikol propylenowy, glicerol, sorbitol) dążą do najsilniej uwodnionego środowiska, więc ich przenikanie zależy przede wszystkim od stopnia nawilżenia skóry.