Wyprysk (eczema)

Wyprysk kontaktowy cz. 2

Przebieg wyprysku kontaktowego jest nieregularny i uwarunkowany wieloma czynnikami, przede wszystkim ciągłą lub okresową ekspozycją pacjenta na zewnętrzne czynniki wywołujące. Niekiedy nie da się ustalić, który konkretnie czynnik wywołuje zmiany skórne - mówimy wówczas o tzw. wyprysku samoistnym. Każda z postaci może przebiegać jako ostra lub przewlekła, z okresami remisji całkowitych lub częściowych. Typową cechą wyprysku, szczególnie ostrego, jest to, że w stosunkowo krótkim czasie, np. kilku godzin, może dojść do znacznego nasilenia zmian skórnych:

• szerzenie przez ciągłość - np. uczulenie na proszek do prania wywoła początkowo zmiany na dłoniach, a następnie może rozszerzyć się na przedramiona;
• poprzez wysiew tzw. idów - zmiany skórne pojawiają się w odległych od działania czynnika zewnętrznego partiach ciała - np. uczulenie na maść stosowaną na podudzie może spowodować reakcję typu egzemy na policzkach. Wykwitem podstawowym są grudki wysiękowe, przekształcające się często w pęcherzyki, które pozostawiają bardzo drobne nadżerki zwane studzienkami. Grudki często zlewają się w rozległe ogniska rumieniowe - sączące, nieostro odgraniczone od otoczenia. Często dochodzi do wtórnego zakażenia zmian skórnych, czyli zliszajcowacenia. W przypadkach przewlekłych wskutek długiego czasu trwania lub nawrotów w tej samej lokalizacji zmiany sączące ustępują, a na ich miejscu dochodzi do powstania zliszajowacenia, czyli zgrubienia skóry, zmniejszenia sprężystości, wzmożenia poletkowania skóry. Nierzadko dochodzi do pozapalnych przebarwień lub odbarwień. Zjawiska te zostały dość dokładnie scharakteryzowane w poprzednim artykule.

Istotne jest, aby rozróżniać ww. formy wyprysku kontaktowego na podstawie dokładnego wywiadu z pacjentem, dotyczącego zarówno środowiska domowego, jak i specyfiki narażenia zawodowego.

Wyprysk kontaktowy z podrażnienia (zwany również toksycznym lub skazą ze zużycia)

Wywoływany jest przez toksyczne oddziaływanie na skórę różnych substancji chemicznych, takich jak detergenty, farby, rozpuszczalniki, kwasy, zasady, oleje, kosmetyki, woda (czynnik pierwotnie drażniący skórę!) i in. Ww. czynniki uszkadzają komórki skóry i niszczą jej naturalny płaszcz lipidowy, zaburzając tym samym jej funkcję jako zewnętrznej bariery ochronnej. W tej postaci wyprysku zmiany skórne wywołane są przez substancje bezpośrednio działające na skórę, lecz w etiopatogenezie nie odgrywają roli zjawiska immunologiczne. Charakterystyczną cechą wyprysku z podrażniania jest zjawisko tzw. hartowania, które polega na tym, że początkowo dana substancja drażniąca doprowadza do wyprysku, a z czasem skóra jak gdyby "przyzwyczaja się" do niej i nie reaguje stanem zapalnym typu egzemy. Zjawisko to nie zostało dotychczas dokładnie wyjaśnione, być może ma związek z pogrubieniem warstwy rogowej lub nieznaną adaptacją enzymatyczną skóry w stosunku do określonej substancji chemicznej. Dlatego nie należy zbyt pochopnie zmieniać np. stanowiska pracy, gdyż początkowe objawy wyprysku z podrażnienia mogą się po pewnym czasie całkowicie wycofać.

W okresie niemowlęctwa najczęstszym schorzeniem związanym z tą postacią wyprysku jest tzw. pieluszkowe zapalenie skóry (diaper dermatitis), wywołane kontaktem z pampersem, moczem, kałem, oraz zapalenie czerwieni wargowej wraz ze skórą otaczającą (lip-licker’s dermatitis), które jest wynikiem ślinienia, przygryzania, ssania smoczka i oblizywania.

Wyprysk kontaktowy alergiczny

W tej postaci wyprysku typowe jest zajmowanie grzbietowych powierzchni rąk, mimo że to powierzchnia dłoniowa styka się bezpośrednio z substancjami uczulającymi. Czasami w przypadku uczulenia np. na wisiorek, zegarek, oprawki okularów czy klamrę paska dochodzi nawet do "odbicia" przedmiotu na skórze. Pamiętajmy, że na przestrzeni wieków zmieniały się czynniki alergizujące skórę człowieka - rozwój przemysłu sprawił, że czynników kontaktujących się ze skórą jest coraz więcej (np. proszki do prania, oleje, smary, kosmetyki, tworzywa sztuczne, przedmioty gumowe i metalowe). Oczywiście zawsze starano się wycofywać substancje najczęściej uczulające, np. chloromecytyna została zastąpiona przez inne antybiotyki do stosowania zewnętrznego, głównie przez neomycynę. Kontakt pracowników z uczulającymi żywicami epoksydowymi ograniczono m.in. przez znaczną automatyzację produkcji.

Alergeny kontaktowe dzieli się na trzy grupy:

• alergeny niekiedy uczulające - uczulają rzadko i tylko nieliczne osoby;
• nowe alergeny lub dawniej nierozpoznawalne - częstość uczuleń na nie stale wzrasta;
• alergeny znane od dawna - wywołujące alergie u części pacjentów.