Łojotokowe zapalenie skóry

Charakterystyka ogólna

Łojotokowe zapalenie skóry (inne określenia: wyprysk łojotokowy, łuszczyca łojotokowa, łupież głowy, ŁZS) dotyczy około 1-3% populacji i występuje głównie u pacjentów w wieku 18-40 lat. Mężczyźni chorują około 6-krotnie częściej niż kobiety. Szczególnie predysponowani do schorzenia są zakażeni wirusem HIV, chorzy psychicznie (głównie pacjenci z depresją), pacjenci neurologiczni (zwłaszcza z parkinsonizmem), osoby przewlekle chore oraz więźniowie. Nasilenie zmian skórnych wykazuje często sezonowość związaną z porą roku. Pierwsze wystąpienie zmian lub zaostrzenie w przewlekłych przypadkach ma miejsce w miesiącach zimowych (doświadczają tego często po raz pierwszy pacjenci, którzy wybrali się na wyprawy wysokogórskie lub lodowce). W miesiącach letnich ekspozycja na światło słoneczne daje początkowo poprawę, jednakże, szczególnie jeśli zmiany skórne są zaostrzone, wskutek nadmiaru słońca może dojść do pogorszenia. Pacjent powinien zatem ostrożnie korzystać z kąpieli słonecznych i obserwować reakcje skóry.Łojotok, czyli tłusta skóra, jest zjawiskiem częstym, dlatego niektórzy autorzy twierdzą, iż jest to odmiana stanu prawidłowego.Wytwarzanie łoju u małego dziecka, tuż po urodzeniu, jest stosunkowo obfite, jednak stopniowo maleje, by wzrosnąć w okresie dojrzewania. Najistotniejszym czynnikiem warunkującym wytwarzanie łoju jest predyspozycja genetyczna pacjenta i wpływ androgenów. Pod koniec okresu pokwitania poziom wytwarzana łoju stabilizuje się, by stopniowo zmniejszać się przez resztę życia (proces ten szybciej następuje u kobiet).

Objawy

Klinicznie łojotokowe zapalenie skóry charakteryzuje się wykwitami rumieniowo-złuszczającymi, które występują najczęściej w okolicy owłosionej skóry głowy (pacjenci często sądzą, że mają nasilony łupież), na twarzy w okolicach fałdów nosowo-policzkowych, między brwiami, w okolicy zausznej i na tułowiu (częstsza lokalizacja u mężczyzn): w okolicy mostka i międzyłopatkowej. Rozmieszczenie zmian skórnych jest zazwyczaj symetryczne. Poszczególni pacjenci mogą różnić się znacznie pod względem wyglądu zmian - różne nasilenie i wielkość zmian rumieniowych, różne nasilenie złuszczania w obrębie zmian i nie jest czymś niezwykłym zajęcie innych, poza łojotokowymi, okolic ciała, np. okolic zgięciowych - łokci czy kolan.Pacjenci z rozpoznaniem łojotokowego zapalenia skóry często są zaskoczeni taką diagnozą, gdyż nazwa sugeruje "tłustość" skóry. Objawem jest jednak rumień i złuszczanie, czyli jakby, zdaniem pacjenta, przesuszenie skóry. Związane jest to z bardzo złożoną patogenezą schorzenia. Co ciekawe, podczas badań okazało się, że skóra pacjentów z ŁZS nie musi być wcale bardziej tłusta niż pacjentów zdrowych.

Etiopatogeneza

Chociaż łojotokowe zapalenie skóry opisał już w 1887 roku Unna, schorzenie to w swych przyczynach i istocie nadal pozostaje nie do końca poznane, a wręcz zagadkowe. Niewątpliwie wpływ na jego rozwój ma kilka czynników:

Lipidy i czynniki hormonalne (androgeny)

Wydaje się, że istnieje związek pomiędzy schorzeniem a poziomem łoju związanym z czynnością (w tym wypadku nadaktywnością) gruczołów łojowych. Poza postacią łojotokowego zapalenia skóry występującą u małych dzieci, choroba rzadko pojawia się przed okresem pokwitania, a najczęściej w okresie wczesnej dorosłości, kiedy gruczoły łojowe wykazują największą aktywność. Poza tym okolice występowania zmian skórnych pokrywają się z tzw. okolicami łojotokowymi.Wykazano też, że obszary skóry zajęte przez omawiane schorzenia są cieplejsze w stosunku do obszarów skóry zdrowej.Wpływ androgenów na przebieg schorzenia tłumaczy znacznie częstsze występowanie choroby u mężczyzn niż u kobiet.

Grzybica

W 1874 roku Malassez wysunął hipotezę, iż drożdżak Pityrosporum ovale, zaliczany obecnie do rodzaju Malassezia, jest przyczyną zmian złuszczających w obrębie owłosionej skóry głowy. W latach 80. ubiegłego stulecia powrócono do tej teorii. W licznych pracach wykazano skuteczność leków przeciwgrzybicznych w leczeniu łojotokowego zapalenia skóry. Udowodniono, że aby drożdżaki mogły wywołać objawy w postaci złuszczania naskórka, ich liczba musi przekroczyć pewien poziom - istnieje więc korelacja pomiędzy ilością drożdży a klinicznym nasileniem zmian skórnych. Ponadto zaobserwowano nawroty choroby po ponownej kolonizacji skóry drożdżakiem. Podkreślić należy, że Pityrosporum ovale to komensal ludzkiej skóry, który powszechnie bytuje na owłosionej skórze głowy. W patogenezie łojotokowego zapalenia skóry niewątpliwie odgrywają rolę prozapalne i immunogenne właściwości tego drożdżaka, które powodują różną reaktywność organizmu, a więc różne nasilenie schorzenia. Istotne także jest to, iż Pityrosporum ovale wytwarza drażniące toksyny i enzymy lipolityczne.