Pierwsza z witamin

Witamina A, retinol, retinal, kwas retinowy, beta-karoten, karoteny, karotenoidy, retinoidy... To tylko niektóre nazwy, jakie pojawiają się w odniesieniu do witaminy A. Zacznijmy więc od rozszyfrowania tych - mniej lub bardziej tajemniczych - terminów.

Retinol to podstawowa, „czysta“ forma witaminy A. Występuje w siatkówce (łac. retina) - stąd nazwa. Retinol umożliwia nam widzenie barw. Powstaje w organizmach zwierzęcych (konkretnie w wątrobie), na skutek syntezy prowitaminy A - karotenów.

Karoteny (prowitamina A). Substancje produkowane wyłącznie przez rośliny i niektóre mikroorganizmy. Produkt wyjściowy, „surowiec“ do produkcji retinolu. Najbardziej efektywny i najważniejszy z naszego punktu widzenia jest beta-karoten. Jednym najbogatszych jego źródeł jest marchew, której łacińskiej nazwie (daucus carota) nazwę zawdzięczają wszystkie karoteny. Wchodzą one w skład większej grupy barwników roślinnych (czerwonych, pomarańczowych) - karotenoidów.

Retinoidy - wszystkie związki chemiczne (zarówno naturalne, jak i syntetyczne), pochodne retinolu, wykazujące aktywność witaminy A. Zaliczamy do nich między innymi retinal, kwas retinowy powstałe w wyniku utlenienia retinolu.

Znaczenie dla organizmu

Wzrok, płodność, kondycja skóry, włosów, układu krwionośnego, w tym serca... Na to wszystko ma wpływ witamina A. Wzrok jest zmysłem, dla którego retinol ma znaczenie kluczowe. Wchodzi w skład barwnika, który umożliwia widzenie barw - rodopsyny. Zresztą już sam fakt, że retinol swoją nazwę zawdzięcza siatkówce, świadczy sam za siebie. O optymalną zawartość witaminy A w diecie powinny szczególnie dbać osoby pracujące długo przed monitorem komputera.

Witamina A u kobiet reguluje menstruację, u mężczyzn wpływa na produkcję plemników. Obniża poziom cholesterolu, chroniąc układ krwionośny i serce. Stymuluje również produkcję limfocytów, wzmacniając tym samym układ immunologiczny - czyli odporność organizmu. Beta-karoten, czyli prowitamina A to jeden z najlepszych naturalnych antyutleniaczy. Niszcząc wolne rodniki, zapobiega powstawaniu nowotworów, ma też kluczowe znaczenie dla kondycji skóry, włosów i paznokci. Pomaga palaczom tytoniu, neutralizując rakotwórcze związki zawarte w dymie papierosowym.

Żródła witaminy A

Witaminę A organizm może przyjmować w formie prowitaminy (spożywając produkty roślinne) i retinolu - czyli gotowej witaminy A (spożywając produkty zwierzęce). Oczywiście, są to metody naturalne, witaminę A można również przyjmować w formie farmaceutyków. Wchodzi ona w skład bardzo wielu preparatów wzmacniających i multiwitaminowych. Jednym z najpopularniejszych jest Capivit A + E, gdzie witamina A występuje z inną witaminą młodości, oznaczoną literą E. Witamina A w największym stężeniu występuje w tranie. To olej z wątroby ryb i ssaków morskich - na przykład wielorybów, do niedawna głównych „dawców“ tranu, obecnie wziętych pod ochronę. Bogaty w witaminę A (i kilka innych rozpuszczalnych w tłuszczach witamin) jest choćby olej z wątroby dorsza, który pod ochroną nie jest. Generalnie zresztą, wątroba wszelkich stworzeń (ryb, ptaków, ssaków), jako miejsce produkcji i magazynowania witaminy A, jest jej najbogatszym źródłem. Z bardziej cywilizowanych produktów (to znaczy smaczniejszych, łatwiej dostępnych, tańszych itp.) należy wymienić: mięso z wszystkiego co się rusza, mleko i jego przetwory, tłuszcze i jaja - wszystko im bardziej naturalne, tym lepsze. Syntetyczna witamina A jest też dodawana do różnych produktów - np. margaryny, olejów roślinnych, soków owocowych itp.

Jeżeli ktoś stroni od mięsa, to ma kłopot. Jeżeli na dodatek wstrętne mu są wszelkie produkty zwierzęce, łącznie z mlekiem i jego przetworami - kłopot jest jeszcze większy. Rośliny, jak już wspominaliśmy, są wyłącznie źródłem prowitaminy A, czyli betakarotenu; ograniczając dietę wyłącznie do nich, bardzo trudno jest pokryć dzienne zapotrzebowanie na witaminę A. Chociaż przyjmowanie beta-karotenu jest również bardzo ważne. Oto rośliny najbogatsze w karoten: marchew, pomidory, dynia, szpinak, brokuły, sałata, a także pomarańcze, morele i wiśnie.

Retinol to substancja wrażliwa na utlenianie, któremu sprzyja koktajl światła, temperatury i powietrza. O tym trzeba pamiętać przy przygotowywaniu posiłków. Nie zaszkodzi więc gotowanie czy smażenie, pod warunkiem, że pod przykryciem i światło nie będzie miało dostępu do produktów. Przetwory mleczne przechowywać należy w zamkniętych pojemnikach, w lodówce. Wtedy nie stracą swoich walorów.