(Nie)Tolerancja na produkty kosmetyczne

© africa-studio.com (Olga Chernetska and Leonid Yastremskiy) - Depositphotos

Trzydzieści lat temu około trzydziestu procent populacji zgłaszało problem wrażliwej skóry. W dzisiejszych czasach odsetek ten wzrósł do sześćdziesięciu procent. Powodem tego jest przede wszystkim większa świadomość zdrowotna oraz wzrost zanieczyszczenia środowiska atmosferycznego. Skóra jest organem, który umożliwia łączność z otaczającym nas światem, a zarazem chroni przed występującymi w nim szkodliwymi czynnikami.

Główna przyczyna powstawania skóry wrażliwej to zaburzona bariera lipidowa skóry, powodująca obniżoną tolerancję kosmetyków i zwiększoną utratę wody. Jednym z najważniejszych czynników sprawnej bariery naskórkowej jest integralność białek i struktur lipidowych naskórka. Integralność ta ma wpływ na obecność naturalnych czynników nawilżających i właściwe uwodnienie warstwy rogowej, które są kolejnymi składowymi dobrze funkcjonującej bariery naskórkowej. Dlatego też jakiekolwiek zmiany w tym systemie powodować będą obniżenie progu tolerancji skóry, czyniąc ją bardziej wrażliwą na związki o działaniu drażniącym i czynniki fizyczne oraz bodźce zewnętrzne.

Skóra wrażliwa występuje głównie na twarzy, która stale narażona jest na działanie negatywnych czynników środowiskowych takich jak słońce, mróz, zmiana temperatur, zanieczyszczenie środowiskowe, dym papierosowy. Czynnikami dodatkowymi mogą być również: stres, emocje, klimatyzacja, promieniowanie ultrafioletowe, alkohol. Skóra może stać się też przejściowo wrażliwa pod wpływem leczenia jej stanów patologicznych np. pochodnymi witaminy A (retinoidy) w trądziku czy po zabiegach złuszczania (pilingi).

Dawniej określenie „skóra wrażliwa” odnosiło się głównie do sytuacji, kiedy wykazywała ona zmniejszoną tolerancję na czynniki środowiskowe takie jak wiatr, słońce, zimno, gorąco, różnice temperatur. Obecnie coraz częściej ten termin oznacza stan związany z nietolerancją większości preparatów myjących i kosmetyków mających kontakt ze skórą. Skutkiem tego mogą być trudności we właściwym doborze produktów pielęgnacyjnych, a nawet zespół nietolerancji kosmetyków.

Do głównych objawów skóry wrażliwej należą: świąd, pieczenie, uczucie ściągnięcia, kłucie, mrowienie, a nawet ból. Są to objawy subiektywne, które nazywane są inaczej neurosensorycznymi. Jeśli pojawiają się objawy obiektywne, do których należy przesuszenie, zaczerwienienie, złuszczanie, mówimy wtedy o manifestacji stanów patologicznych. Skóra wrażliwa może współistnieć z każdym innym rodzajem skóry problemowej – atopową, trądzikową, naczyniową i suchą – dlatego jest tak trudna w pielęgnacji. Dobór uniwersalnych kosmetyków do wszystkich typów skóry bywa bardzo trudny, dlatego w porozumieniu z dermatologiem należy zawsze opracować optymalny program pielęgnacyjny [1].

Wyprysk kontaktowy

Jest to ciągle narastający problem, który trzykrotnie częściej występuje u kobiet niż u mężczyzn. Występowanie jego zależy od predyspozycji genetycznej, właściwości uczulających samego alergenu, stężenia alergenu podczas pierwotnego kontaktu, okolicy ciała, stanu skóry oraz rodzaju samego kosmetyku. Częściej uczulają kosmetyki, które dłużej pozostają na skórze (tzw. leave on) niż kosmetyki zmywalne (rinse off). Najczęstsze substancje uczulające zawarte w kosmetykach to substancje zapachowe, barwniki, tzw. zaróbki oraz konserwanty.

Substancje zapachowe

Liczba osób uczulonych na substancje zapachowe systematycznie wzrasta, co związane jest z coraz szerszym stosowaniem zapachów do niemal wszystkich podstawowych środków pielęgnacyjnych. Badania sondażowe pokazały, że kobiety bardziej decydują się na kupno kremu o przyjemnym i mocniejszym zapachu. Najczęściej uczulają perfumy, zawierające ponad dwadzieścia kompozycji zapachowych, następnie wody toaletowe i kremy. Za osiemdziesiąt procent alergii na substancje zapachowe odpowiedzialne są tzw. koktajl zapachowy A i tzw. balsam peruwiański. Pierwszy składa się z: absolutu mchu dębowego, hydroksycytronelalu, izoeugenolu, aldehydu i alkoholu cynamonowego, geraniolu i aldehydu alfaamylocynamonowego. Balsam peruwiański to substancja wyekstrahowana z drzewa Myroxolon balsamum.

Inne związki zapachowe silnie uczulające to olejek slangowy i różany, syntetyczny aromat jaśminowy, olejek kananga i absolut lawendowy.

Barwniki i konserwanty

Kolejne związki silnie uczulające to barwniki, takie jak aminy aromatyczne: parafenylodiaminy (PPD), paratoluenodiaminy (PTD) i dwanitroparafenylenodiaminy. PPD to czarny barwnik stosowany w ciemnych farbach do włosów, jest to tzw. sztuczna henna, znajduje się na liście substancji dozwolonych do stosowania w ograniczonych ilościach, zakresie i warunkach. Substancje konserwujące (konserwanty) są związkami chemicznymi stosowanymi w produkcji kosmetyków w celu przedłużenia ich trwałości i zapewnienia tym wyrobom czystości mikrobiologicznej, która wpływa na bezpieczeństwo ich używania. Podstawową funkcją tych związków jest utrzymanie kosmetyku podczas magazynowania i użytkowania w stanie czystości mikrobiologicznej. Stan ten powinien odpowiadać stanowi mikrobiologicznemu kosmetyku, w jakim został wyprodukowany.

Konserwanty wykazują działanie przeciwdrobnoustrojowe, hamując aktywność mikroorganizmów (grzybów, pleśni, bakterii), opóźniając proces obniżania jakości kosmetyku, na który składa się zmiana jego właściwości fizykochemicznych i skuteczności działania. Dodanie konserwantu do preparatu kosmetycznego zapobiega powstawaniu produktów przemiany materii drobnoustrojów, które mogą wywoływać podrażnienie oraz alergie skóry i błon śluzowych. Mechanizm biologicznego działania tych środków polega na denaturacji białek drobnoustrojów lub inaktywacji ich układów enzymatycznych.

Substancje konserwujące, które pełnią rolę inhibitorów stosowanych w kosmetykach w celu spowolnienia oraz uniemożliwienia wystąpienia niekorzystnych procesów, można podzielić na dwie grupy. Pierwszą z nich są związki chemiczne, których podstawowym celem jest zabezpieczenie wyrobów przed drobnoustrojami i zapewnienie czystości mikrobiologicznej. Drugą grupę stanowią substancje, które oprócz właściwości kosmetycznych wykazują dodatkowo działanie przeciwbakteryjne, przykładem takiej substancji może być kwas migdałowy, który oprócz właściwości keratolitycznych wykazuje także działanie antybakteryjne.

Konserwanty muszą działać w sposób efektywny w niskich stężeniach, co ogranicza niebezpieczeństwo wystąpienia działań niepożądanych w postaci uczuleń czy podrażnień. Konserwanty często stosuje się w stężeniach poniżej jednego procentu. Substancje te powinny być dobrze tolerowane, nie mogą być wchłaniane przez skórę i błony śluzowe, a także ulegać kumulacji. Mimo szerokiego spektrum działania i wysokiej aktywności przeciwdrobnoustrojowej nie mogą zakłócać naturalnej równowagi mikroflory bakteryjnej, która egzystuje saprofitycznie na powierzchni skóry, zapewniając jej ochronę przed patogennymi drobnoustrojami. Konserwanty muszą być stabilne pod względem chemicznym. Powinny wykazywać stabilność w szerokim zakresie pH i temperatury. Nie powinny wchodzić w interakcję ze składnikami produktu i opakowaniem. Powinny być odporne na dezaktywujące działanie składników kosmetyku. Nie powinny wpływać na jego barwę, zapach i smak, dlatego nie mogą posiadać wyczuwalnego smaku czy zapachu.

PIŚMIENNICTWO

1. Noszczyk M., Kosmetologia pielęgnacyjna i lekarska, Wydawnictwo Lekarskie, PZWL 2010.
2. Blondeel A., Allergy in cosmetology, Ann Dermatol Venereol, 1983; 110(6-7): 513-22.
3. Bojarowicz H., Wojciechowska M., Gocki J., Substancje konserwujące stosowane w kosmetykach oraz ich działanie niepożądane, Problemy Higieny i Epidemiologii, 2008, nr 1, 30-33.
4. Gwardys A., Czy powinno się stosować parabeny, Świat Przemysłu Kosmetycznego, 2010, nr 1, 62-63.
5. McFadden J.P., White I.R., Basketter D., Puangpet P., Kimber I., The cosmetic allergy conundrum: inference of an immunoregulatory response to cosmetic allergens, Contact Dermatitis, 2013 Sep; 69(3): 129-37, doi: 10.1111/cod.12100.
6. Hałat Z., Reakcje niepożądane po użyciu kosmetyków, Alergia, 2003, nr 2, 36-40.
7. Hubert A., Parabeny, Farmacja i ja, 2013, nr 2, 54-55.
8. White J.M., White I.R., Kimber I., Basketter D.A., Buckley D.A., McFadden J.P., Atopic dermatitis and allergic reactions to individual fragrance chemicals, Allergy, 2009 Feb; 64(2): 312-6.
9. Ng J.P., Liew H.M., Ang S.B., Use of emollients in atopic dermatitis, J Eur Acad Dermatol Venereol, 2014 Dec 2: 10.