Niezwykła moc grzybów cz. 1

© zoomteam - Depositphotos

Fitoterapia (ziołolecznictwo) do niedawna była kojarzona ze znachorstwem i oficjalnie odnoszono się do tej dziedziny medycyny z dużą rezerwą. Rozwój chemii dał bowiem możliwość produkowania dowolnych substancji syntetycznych, które miały być skutecznym antidotum na większość chorób gnębiących ludzi. Gwałtowna zmiana nastąpiła po odkryciu antybiotycznych właściwości grzybów pleśniowych należących do rodzaju Penicillium (pędzlaki). Pierwszy otrzymany antybiotyk – penicylina – zapoczątkował w medycynie erę antybiotyków, zarówno tych naturalnych, jak i półsyntetycznych i syntetycznych. Odkrywcą penicyliny był Aleksander Fleming, za co w roku 1945 otrzymał Nagrodę Nobla. O swoim sukcesie mówił: „To natura wyprodukowała penicylinę, ja ją tylko odkryłem”.

Obecnie leczenie chorób za pomocą specyfików uzyskanych z grzybów podniesiono do rangi naukowej i nazwano mykoterapią lub fungoterapią.

Mykoterapia narodziła się w 1974 roku podczas międzynarodowego kongresu poświęconego właściwościom leczniczym grzybów, odbywającego się w Tokio. Obecni na tym spotkaniu naukowcy z Międzynarodowego Towarzystwa Mykologicznego omawiali pierwsze wyniki eksperymentów prowadzonych równolegle w Japonii i w Europie. Okazały się na tyle interesujące, zwłaszcza pod względem właściwości antybiotycznych i przeciwnowotworowych, że postanowiono poświęcić im więcej uwagi badawczej.

Bez grzybów ani rusz

Grzyby (Fungi) stanowią odrębną grupę organizmów heterotroficznych, różniących się znacznie morfologią i metabolizmem od pozostałych istot ziemskich. Przez długie lata były zaliczane do królestwa roślin, obecnie stanowią odrębną jednostkę taksonomiczną. Odżywiają się jak zwierzęta – przez wchłanianie i trawienie pokarmu, w swoich ścianach komórkowych zawierają zwierzęcy polisacharyd – chitynę (składnik ciał owadów i skorupiaków), przyswajają substancje odżywcze z martwych organizmów lub podłoży organicznych i oddają je naturze, dzięki czemu utrzymują w równowadze ekosystemy. Są niezastąpione w cyklach biochemicznych przyrody.

Grzyby to wyjątkowe organizmy. Wiele gatunków wykorzystuje się w przemyśle spożywczym, farmaceutycznym, w biotechnologii, a także w kosmetologii. Oto przykłady praktycznego zastosowania grzybów:

• w piekarnictwie i produkcji napojów alkoholowych (drożdże Saccharomyces sp.)
• produkcja serów pleśniowych (np. Penicillium roqueforti)
• antybiotyki penicylinowe (grzyby pleśniowe Penicillium notatum i P. chrysogenum)
• antybiotyki cefalosporynowe (grzyb Cephalosporium acremonium)
• biotechnologiczna produkcja kwasu mlekowego (grzyby z rodzaju Rhizopus)
• produkcja przemysłowa kwasu cytrynowego (pleśń Aspergillus niger)
• źródło aktywnych składników na użytek farmakologii i kosmetologii (głównie grzyby orientalne shiitake i reishi)
• grzyby mikoryzowe tworzące symbiozę z innymi roślinami, których rozwój zależy od tej właśnie współpracy – wykorzystywane są w hodowli roślin.

Wiele grzybów ma niezwykłe właściwości terapeutyczne, które obecnie są poddawane dokładnym badaniom, natomiast od dawna były znane i wykorzystywane w terapiach alternatywnych. Wyniki badań naukowych pozwalają mieć nadzieję, że substancje gromadzone w grzybach staną się orężem w walce z nieuleczalnymi dotąd chorobami. W lecznictwie grzyby stosuje się głównie do wzmacniania układu odpornościowego i podniesienia witalności organizmu ludzkiego. Odkryto też ich właściwości antybakteryjne i antywirusowe.

Według wstępnych szacunków ocenia się, że właściwości lecznicze posiada ponad 700 gatunków grzybów rosnących na świecie. Niektóre polisacharydy uzyskane z grzybów już są zarejestrowane jako leki. Należą do nich specyfiki wspomagające walkę z nowotworami: lentinan z grzyba shiitake i krestin z huby Trametes versicolor (wrośniak różnobarwny) oraz lek wzmacniający układ odpornościowy – grifolan, beta-glukan otrzymywany z japońskiego grzyba maitake (żagwica listkowata Grifola frondosa).

Krestin został wprowadzony w 1973 roku do leczenia raka żołądka i ostrej białaczki. Był pierwszym środkiem wyprodukowanym przez grzyby hodowane na drewnie. Substancją aktywną tego specyfiku jest coriolan.

Preparaty z grzybów są też cennymi składnikami kosmetycznymi służącymi do pielęgnacji i poprawiania stanu skóry. Należą do nich związki chemiczne wytwarzane przez grzyby lub wytwarzane przy udziale grzybów. Jako przykład można tu wymienić wspomniane wcześniej szczepy pleśni z rodzaju Rhizopus wytwarzające kwas mlekowy (zaliczany do AHA), który w kosmetyce stosowany jest do peelingów i rozjaśniania skóry, oraz kwas azelainowy, działający podobnie jak mlekowy, a ponadto łagodzący zmiany skórne, z trądzikowymi włącznie.

Pod względem miejsc występowania grzyby dzielą się na naziemne, podziemne, wodne i nadrzewne (huby), które mogą być typem pasożytniczym bytującym na żywych drzewach lub typem zasiedlających drewno martwe (tzw. saprofity).

Z grzybów nadrzewnych otrzymywano pigmenty wykorzystywane do barwienia tkanin i skór przeznaczonych do obicia mebli, także do barwienia odzieży jedwabnej, bawełnianej i wełnianej. Np. barwnik żółty otrzymywano z żółciaka siarkowego, brązowy – z murszaka rdzawego lub czyrenia ogniowego, a czerwony – z pniarka modrzewiowego.

Pod względem kulinarnym grzyby dzielą się na jadalne, niejadalne i trujące. Za najsmaczniejsze (i najdroższe) na świecie uważane są trufle. Występują także grzyby o właściwościach odurzających. Ich spożycie może skończyć się tragicznie, zwłaszcza dla osób młodych, niedojrzałych emocjonalnie. Znane są przypadki samobójstw lub śmierci w nie wyjaśnionych okolicznościach, które zaistniały pod wpływem tych grzybów.

Umiejętne zastosowanie grzybów psychoaktywnych pozwala wykorzystać ich właściwości lecznicze i sprawia, że mogą stać się lekami. Np. substancje zawarte w owocnikach grzybów halucynogennych z rodzaju Psilocybe znalazły zastosowanie w produkcji środków psychotropowych, wykorzystywanych w praktyce medycznej przy leczeniu niektórych chorób psychicznych, przywracaniu pamięci u chorych, także w innych przypadkach zaburzeń.

Nowych substancji, które można zastosować w walce z rakiem lub depresją, będą wspólnie szukać w roślinach, grzybach i porostach Puszczy Białowieskiej naukowcy z Politechniki Białostockiej oraz Uniwersytetu Missisipi z USA. Studenci i naukowcy z tych placówek rozpoczynają właśnie wspólny grant naukowy. National Science Foundation ze Stanów Zjednoczonych przeznaczyła na ten cel 250 tys. dolarów. Grant potrwa trzy lata. W ramach prowadzonych badań izolowane będą metabolity wtórne z unikalnych, a obecnych w Polsce gatunków roślin, grzybów i porostów, by sprawdzić ich aktywność biologiczną, w tym antynowotworową, przeciwgrzybiczną, antymalaryczną oraz przeciwbakteryjną.

PIŚMIENNICTWO

• Bednarczyk-Cwynar B. i wsp., Zaprutko L. (red.), Skarby natury w kosmetyce. Tom I, MedPharm Polska, Wrocław 2014.
• Duliński R., Biotechnologiczne metody produkcji witamin z wykorzystaniem mikroorganizmów, „Żywność. Nauka. Technologia. Jakość”, 1(68), 2010: 5-19.
• Frank G.W., Kombucha. Cudowny grzyb herbaciany o leczniczych właściwościach, Wyd. Vital, 2015.
• Glinka M., Kępka I., Zastosowanie drożdży w kosmetyce, Pol. J. Cosmetol. 10, 2007:156-165.
• Grzywacz A., Muchomor sromotnikowy – najbardziej trujący organizm żyjący w Polsce, http://naukawpolsce.pap.pl/aktualnosci/news,397175,muchomor-sromotnikowy---najbardziej-trujacy-organizm-zyjacy-wpolsce.html [23.09.2013]
• Haretski A., Praktyczne kompendium odmładzania i całkowitego uzdrawiania z chorób i raka. Księga pierwsza, Zakład Rehabilitacji Leczniczej EAML, 2010, http://www.medycynaludowa.com/pl/ksiazka/index.php?id=ks62.
• Karmańska A., Skład chemiczny i wartość odżywcza Buna Shimeji – Hypsizygus tessalatus i soplówki jeżowatej – Hericium erinaceus, Bromat. Chem. Toksykol. 4 (XLV), 2012: 1271-1275.
• Kowalczyk A., Samoloty napędzane biopaliwem z popularnego grzyba, http://biotechnologia.pl/biotechnologia/doniesienia-naukowe/samoloty-napedzanebiopaliwem-z-popularnego-grzyba,15258[8.05.2015]
• Kowalska-Wochna E., Zwierzęce specjały dla urody i zdrowia, „Cabines” 55, 2012/13:14-20.
• Kowalska-Wochna E., GLA – niezwykle ważny kwas, „Panacea” 3(24), 2008: 18-19.
• Krzyczkowski W. i wsp., Budowa, właściwości lecznicze i biosynteza diterpenoidów kjatanowych, „Biotechnologia” 1(80), 2008: 146-167.
• Leonowicz A., Grzywnowicz K., Kapelusze pełne leków, „Wiedza i Życie” 3, 2000: 64-65.
• Mayell M., Maitake Extracts and Their Therapeutic Potential – A Review, Altern. Med. Rev. 6 (1), 2001: 48-60.
• Misaki A. et. al. Studies on interrelation of structure and antitumor effects of polysaccharides: antitumor action of periodate-modified, branched (1?3)-β-Dglucan of Auricularia auricula-judae, and other polysaccharides containing (1?3)- glycosidic linkages. Carbohydrate Research 92 (1), 1981: 115-129.
• Muszyńska B. i wsp., Właściwości lecznicze i kosmetologiczne drożdży piekarniczych (Saccharomyces cerevisiae), „Postępy Fitoterapii” 1, 2013: 54-62.
• Pakuła E., Uwaga na grzyby, http://www.doz. pl/czytelnia/a1405-Uwaga_na_grzyby; http://w.kki.com.pl/zenit/grzyby_spyt/zatrucia.htm [8.09.2009]
• Pasikowska M. i wsp., Wpływ L-ergotioneiny na poziom delecji mitochondrialnych wywołanych promieniowaniem UVA w komórkach skóry, http://www.drirenaeris.pl/badania/files/2014/03/DE-abstract.pdf
• Pleszyńska M., Szczodrak J., Taniny i ich rozkład enzymatyczny, „Biotechnologia” 1(68), 2005: 152-165.
• Rajewska J., Bałasińska B., Związki biologicznie aktywne zawarte w grzybach jadalnych i ich korzystny wpływ na zdrowie, „Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej” 58, 2004: 352-357.
• Rapiejko P., Grzyby mikroskopowe (pleśniowe), http://alergie.mp.pl/chorobyalergiczne/alergeny/wziewne/show.html?id=61722
• Słabicka K., Grzybobrania czas..., „Natura i Ty” 9-10 (39-40), 2011: 54-61.
• Słojewska I., Grzyby leczą, „Natura i Ty” 9-10 (51-52), 2012: 6-14.
• Suzuki L. et al. Antitumor effect of polysaccharide grifolan NMF-5N on syngeneic tumor in mice. J. Pharmacobiodyn.10 (2), 1987:72-77.
• Szczepkowski A., Grzyby nadrzewne w innym świetle – używanie owocników, „Studia i Materiały CEPL w Rogowie”, R.14, 32/3, 2012: 171-189, http://cepl.sggw.waw.pl/sim/pdf/sim32_pdf/sim32_Szczepkowski.pdf
• Wilga M., Wielkoowocnikowe grzyby lecznicze, http://w.kki.com.pl/zenit/grzyby_spyt/wielkoowocnikowe_grzyby_lecznicze.htm
• Zhang Y. et al. Advances in lentinan: Isolation, structure, chain conformation and bioactivities. Food Hydrocolloids 25, 2, 2011: 196-206.
• http://bloglesniczego.erys.pl/blog/?p=1&id_blog=3&lang_id=5&id_post=3679#[06.10.2013]
• http://www.bossowski.pl/prywatny-atlas--grzybow/grzyby-trujnce-i-niejadalne/muchomor-czerwony/
• https://hyperreal.info/talk/lecznicze-wlasciwosci-grzybow-t40326.html [13.09.2013]
• http://w.kki.com.pl/zenit/grzyby_spyt/zatrucia.htm
• http://naukawpolsce.pap.pl/aktualnosci/news,401973,apteka-w-grzybowym kapeluszu.html [24.09.2014]
• http://naukawpolsce.pap.pl/aktualnosci/news,397175,muchomor-sromotnikowy---najbardziej-trujacy-organizm-zyjacy-wpolsce.html [23.09.2013]
• http://naukawpolsce.pap.pl/aktualnosci/news,405684,polsko-amerykanskiebadania-grzybow-i-porostow-w-puszczybialowieskiej.html [06.07.2015]