Właściwości kosmetyczne i lecznicze rośliroślin przyprawowych

© Julián Rovagnati - Fotolia

Zioła od dawna wchodziły i nadal wchodzą w skład kremów, maseczek, szamponów, lotionów, dodatków do kąpieli, perfum i wielu innych preparatów służących pielęgnacji urody oraz higienie. Mimo istnienia gotowych preparatów do pielęgnacji, wiele dawnych domowych sposobów wykorzystania roślin nie utraciło nic na wartości.

Śledząc rozwój starożytnych cywilizacji, można zaobserwować, iż roślinom zielnym przypisywano wiele istotnych ról, m.in. konsumpcyjną, obrzędową, uśmiercającą (trucizny roślinne), barwiącą, leczniczą czy przyprawową. Wiedzę o zdrowotnym działaniu roślin człowiek zaczął zdobywać, obserwując własne zachowania oraz otaczającą go przyrodę. Poszukując i badając rośliny pod kątem ich użyteczności, napotykał na takie, które wspaniale nadawały się zarówno na środki odżywcze, jak i lecznicze, a także służące do pielęgnacji urody. Pierwsze zioło znalazło się w diecie człowieka jako przyprawa. Dopiero zaobserwowane działanie zdrowotne ziół będących dodatkiem do spożytych potraw skłoniły do ich wykorzystania w lecznictwie. Obecnie zioła wykorzystywane w kuchni nierzadko znajdują także szerokie zastosowanie w lecznictwie, przemyśle farmaceutycznym i kosmetycznym. Rośliny przyprawowe stosowane są najczęściej w stanie świeżym lub po wysuszeniu. Oprócz przypraw ziołowych (m.in. bazylia, cząber, majeranek, melisa, szałwia, tymianek, lubczyk, lebiodka, hyzop, mięta, rozmaryn) wyróżniamy przyprawy warzywne (m.in. cebula, czosnek, szczypiorek, pietruszka) oraz przyprawy aromatyczne (np. pieprz, imbir, goździki, wanilia).

Rośliny przyprawowe wspaniale aromatyzują i urozmaicają jedzenie, zaostrzają apetyt, ułatwiają trawienie, a także nadają estetyczny wygląd potrawom. Jako przyprawy wykorzystywane są rośliny lub ich części, tj. owoce (anyż, kminek, kolendra, wanilia), nasiona (gorczyca, kardamon, gałka muszkatołowa, sezam), kwiaty (goździki, szafran), cebule (czosnek, cebula), kora (cynamon), kłącze i korzenie (imbir, lukrecja, kurkuma), liście i zioła (bazylia, tymianek, cząber, lubczyk). Głównymi składnikami roślin przyprawowych są olejki eteryczne, alkaloidy, garbniki, glikozydy, fitoncydy, cukrowce, kwasy organiczne, witaminy i sole mineralne. Rośliny przyprawowe charakteryzują się wysoką zawartością związków polifenolowych – naturalnych środków przeciwutleniających i konserwujących. Wykazują one działanie bakteriobójcze, przeciwzapalne, uodparniające, uspokajające. Ponadto mogą obniżać ciśnienie krwi, pobudzać wydzielanie soku żołądkowego oraz ułatwiać przyswajanie pokarmów.

Cynamon

Wysuszona kora młodych pędów cynamonowca cejlońskiego (Cinnamomum zeylanicum) jest powszechnie znaną przyprawą korzenną o słodkawym smaku i przyjemnym zapachu, ale także jednym z najstarszych roślinnych środków leczniczych wymienianych w chińskiej księdze leków już przed 4700 laty. Wyciągi z kory stosowane są w dolegliwościach trawiennych, przy braku łaknienia, wzdęciach czy stanach skurczowych żołądka. W kosmetyce i aromaterapii wykorzystywany jest olejek cynamonowy otrzymywany przez destylację z parą wodną rozdrobnionej młodej kory drzewa cynamonowca cejlońskiego. Zawiera on aldehyd cynamonowy, eugenol, kariofilen, kwas cynamonowy i linalol. Wykazuje działanie bakteriobójcze, grzybobójcze, bakteriostatyczne, dezynfekujące, zapobiega zastojom i zaczopowaniu ujść mieszków włosowych. Olejek cynamonowy jest składnikiem kompozycji zapachowych oraz mieszanek aromaterapeutycznych wykorzystywanych do masażu, kąpieli, jak i inhalacji.

Wanilia

To powszechnie używana aromatyczna przyprawa, znajdująca głównie zastosowanie w cukiernictwie, a także w przemyśle alkoholowym, perfumeryjnym i mydlarskim. Owoce wanilii płaskolistnej (Vanilia planifolia) zawierają cenną i aromatyczną wanilinę, wykorzystywaną przede wszystkim w perfumerii i produkcji past do zębów. Z uwagi na właściwości nawilżające wanilia jest cenionym składnikiem kremów do twarzy i ciała oraz preparatów do pielęgnacji ust. W kosmetyce wykorzystywany jest także olejek waniliowy, wykazujący działanie przeciwzapalne, łagodzące i antyoksydacyjne. Słodki, balsamiczny olejek jest składnikiem perfum o orientalnej nucie zapachowej.

Goździki

To suszone pączki kwiatowe goździkowca korzennego (Eugenia caryophyllata). Goździki to znana przyprawa korzenna o szerokim zastosowaniu. Zawierają one 15–22% olejku goździkowego stosowanego w lecznictwie jako antyseptyk. Z uwagi na swe kojące ból i odkażające właściwości olejek goździkowy stosowany jest zwłaszcza w stomatologii. Używany jest ponadto przy reumatyzmie, zaburzeniach krążenia, obrzękach kończyn, w stanach osłabienia czy depresji. Korzystnie działa na skórę w przypadku łuszczycy, trądziku, plam potrądzikowych i przebarwień. Olejek goździkowy znajduje ponadto zastosowanie w przemyśle perfumeryjnym i mydlarskim.

Anyż

Jest znaną i rozpowszechnioną rośliną przyprawową, cenioną zwłaszcza w cukiernictwie i przemyśle alkoholowym. Biedrzeniec anyż (Pimpinella anisum) jest źródłem aromatycznych owoców, zawierających 2–6% olejku lotnego o charakterystycznym anetolowym zapachu i słodkim smaku. Olejek wykorzystywany jest w lecznictwie jako środek o działaniu wykrztuśnym, wiatropędnym i rozkurczowym na mięśnie gładkie układu oddechowego i pokarmowego. Pobudza laktację u matek karmiących. Ponadto wykazuje silne właściwości przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe i przeciwgrzybicze. W kosmetyce anyżek znalazł zastosowanie m.in. do wyrobu perfum.

Lukrecja

Lukrecja gładka (Glycyrrhiza glabra) należy do najstarszych środków leczniczych. Obecnie lukrecja wykorzystywana jest w cukiernictwie, wchodzi ponadto w skład herbatek ziołowych oraz stanowi dodatek do wielu środków leczniczych. Korzeń lukrecji stosowany wewnętrznie wykazuje działanie wykrztuśne, przeciwzapalne, przeciwwirusowe, immunostymulujące oraz ochronne na błonę śluzową żołądka i jelit. Korzeń lukrecji zawiera wiele substancji czynnych, z których istotne znaczenie ma glicyryzyna, związek o słodkim smaku, posiadający właściwości pienienia. Wyciąg z korzenia lukrecji wykazuje działanie przeciwutleniające, przeciwbakteryjne, przeciwalergiczne oraz ochronne przed działaniem promieniowania UV. W przemyśle kosmetycznym korzeń lukrecji stosowany jest do produkcji toników, żeli, lotionów, kremów przeznaczonych dla skóry podrażnionej, zaczerwienionej i nadmiernie wrażliwej. Jest także składnikiem preparatów stosowanych przy cerze tłustej, skłonnej do wykwitów, a także kosmetyków wybielających i rozjaśniających skórę.

Imbir

Imbir lekarski (Zingiber officinalis) od wieków jest smakowitą i wonną przyprawą o bardzo szerokim zastosowaniu. Lecznicze właściwości imbiru wykorzystywali starożytni Grecy i Rzymianie. Świeży imbir jest często stosowanym lekiem medycyny chińskiej. Kłącze imbiru, wykorzystywane jako surowiec, zawiera do 3% aromatycznego olejku (gingerol), gorzkie żywice, tłuszcze, błonnik, substancje mineralne. Działa stymulująco, ułatwia trawienie, reguluje ilość wody w organizmie. Rozszerza ponadto pory skórne oraz zwiększa transpirację. Wyciąg z imbiru stosowany jest przy oparzeniach. Z korzeni tej rośliny otrzymuje się, metodą destylacji z parą wodną, olejek imbirowy. Ma on pieprzowy i korzenny, a zarazem ciepły i przyjemny zapach. Wykazuje działanie rozgrzewające, przeciwbólowe, przeciwwymiotne, stymulujące, a w dużych stężeniach – drażniące skórę. Stosowany jest w terapii cellulitu. Olejek imbirowy wykorzystywany jest w szamponach, produktach do pedicure i kremach sportowych.