Kosmetyczne wykorzystanie roślin bogatych w kwasy organiczne

© olly - Fotolia

Kwasy organiczne nadają organom roślinnym cierpki lub kwaśny smak. Są zgromadzone w znacznych ilościach w owocach, nasionach, korzeniach, liściach i łodygach roślin. Kwasy organiczne aktywnie uczestniczą w przemianie materii, zwiększają wydzielanie gruczołów ślinowych, soku żołądkowego i trzustkowego. Niszczą bakterie w przewodzie pokarmowym i przeciwdziałają nadmiernej fermentacji w jelitach.

Kwasy organiczne charakteryzują się obecnością grupy funkcyjnej karboksylowej (-COOH), determinującej ich właściwości chemiczne. W zależności od charakteru chemicznego można je podzielić na:

• alifatyczne – powszechnie występują w roślinach; można tu wyróżnić: kwasy mono-, di-, trikarboksylowe, hydroksykwasy, ketokwasy, kwasy tłuszczowe oraz inne, rzadziej spotykane; najbardziej znane to m.in.: kwas mrówkowy, octowy, izowalerianowy, szczawiowy, fumarowy, glikolowy, jabłkowy czy cytrynowy;
• aromatyczne – związki posiadające jedną lub więcej grup karboksylowych przyłączonych bezpośrednio do pierścienia aromatycznego, np. kwas benzoesowy, cynamonowy, migdałowy, szikimowy;
• cykliczne – występują stosunkowo rzadko w świecie roślinnym, np. kwas chryzantemowy.

Hydroksykwasy to związki zaliczane do kwasów organicznych, zawierające dwie grupy funkcyjne: hydroksylową (-OH) i karboksylową (-COOH). Najbardziej znane hydroksykwasy stosowane do pielęgnacji skóry to alfa-hydroksykwasy (ang. alpha hydroxy acids – AHAs) oraz beta-hydroksykwasy (ang. beta hydroxy acids – BHAs). Preparaty z kwasami polecane są do pielęgnacji twarzy, jak i całego ciała, zwłaszcza w przypadku zrogowaciałych i przesuszonych okolic łokci, kolan czy stóp. Kwasy owocowe (glikolowy, mlekowy, winowy, cytrynowy, jabłkowy czy migdałowy) mają szerokie zastosowanie w kosmetologii, jednak najbardziej charakterystycznym walorem są ich właściwości złuszczające. Działanie peelingu kosmetycznego z wykorzystaniem kwasów owocowych w niskich stężeniach polega na rozluźnieniu połączeń między komórkami warstwy rogowej a cementem międzykomórkowym. Pośrednio AHA stymulują proliferację fibroblastów oraz powodują pogrubienie skóry właściwej. Właściwości farmakologiczne alfa-hydroksykwasów wykorzystywane są w leczeniu wielu chorób skóry, m.in. suchość, zaburzenia rogowacenia, rybia łuska, znamiona starcze, brodawki zwykłe i łojotokowe, przebarwienia pozapalne czy trądzik pospolity.

Kwas glikolowy (ang. glycolic acid) to α-hydroksykwas o małej cząsteczce, łatwo przenikający naskórek do warstwy podstawnej, powodujący powierzchowne złuszczanie. Pozyskiwany jest z cukrowca lekarskiego, byliny zwyczajowo nazywanej trzciną cukrową (Saccharum officinarum). Kwas glikolowy działa jako aktywator mechanizmów regulujących energetyczny metabolizm komórek naskórka i skóry właściwej. Używany jest do produkcji preparatów ochronnych skóry, a także jako środek nawilżający. Ponadto, poprzez rozluźnienie i złuszczenie wierzchnich warstw naskórka, ułatwia wnikanie w głąb skóry innych substancji. Niższe stężenia (5–15%) kwasu glikolowego stosowane są w preparatach do użytku domowego, natomiast wyższe stężenia (20–70%) znajdują zastosowanie w peelingach.

Kwas mlekowy (ang. lactic acid) występuje w kiszonych warzywach i owocach, kwaśnym mleku czy żurach. Na skalę przemysłową pozyskiwany jest poprzez fermentację roztworu cukru przeprowadzoną przez bakterie kwasu mlekowego (Lactobacillus). Kwas mlekowy to α-hydroksykwas o większej cząsteczce w porównaniu z kwasem glikolowym, który słabiej penetruje do naskórka, powoduje powierzchowne złuszczanie, dlatego polecany jest szczególnie dla cer wrażliwych. Działa jako aktywator procesów metabolicznych. W małych stężeniach (do 10%) wykazuje działanie nawilżające. Sól sodowa kwasu mlekowego (mleczan sodu) to jeden ze składników naturalnego czynnika nawilżającego (NMF). Kwas mlekowy normalizuje proces rogowacenia, zwiększa ilość glikozaminoglikanów, ujędrnia i nadaje skórze elastyczność. Silne roztwory kwasu mlekowego znajdują zastosowanie w płynach do usuwania brodawek i odcisków. W przemyśle kosmetycznym wykorzystywane jest konserwujące działanie kwasu mlekowego.

Kwas jabłkowy (ang. malic acid) należy do najczęściej występujących kwasów w owocach, m.in. jarzębiny, wiśni, jabłoni, grusz, brzoskwiń, śliw, malin, jeżyn, pigwy, agrestu czy winogron. W porównaniu z innymi AHA, kwas jabłkowy ma niewielkie zastosowanie w przemyśle kosmetycznym. Wykorzystywany jest m.in. w kremach, peelingach, tonikach, mleczkach, balsamach i szamponach.

Kwas cytrynowy (ang. cytric acid) występuje w wielu owocach, np. w malinach, porzeczkach, ananasach, owocach cytryny czy berberysu. Ma typowe dla AHA właściwości, a ceniony jest jako składnik peelingów rozjaśniających przebarwienia różnego pochodzenia. Używany jest w kremach do wybielania skóry i usuwania piegów, tonikach, preparatach do płukania ust, płynach przeciwpotowych, płukankach do włosów i kosmetykach kondycjonujących włosy.

Kwas winowy (ang. tartaric acid) to kwas dikarboksylowy, który można znaleźć m.in. w buraku cukrowym, winogronach i wielu innych owocach. W kosmetyce wykorzystywany jest z uwagi na działanie oczyszczające i rozjaśniające skórę, a także zwężające pory skóry. Odmładzające właściwości kwasu winowego znały już Egipcjanki, które stosowały kompresy z chleba moczonego w winie, a także damy dworów królewskich. W przemyśle kosmetycznym kwas ten używany jest do zakwaszania płynów przeciwpotowych, płukanek do włosów, proszków pieniących do kąpieli i soli do moczenia nóg. Jako środek złuszczający ma mniejsze znaczenie w kosmetyce, znalazł jednak zastosowanie jako antyutleniacz.