Balsamy, żywice i gumy w kosmetologii

© tadoma - Fotolia

Balsamy (balsamum) to mieszaniny związków organicznych o konsystencji półpłynnej, będące roztworami olejków eterycznych w żywicach. Są produktami naturalnej przemiany materii w roślinach bądź też powstają jako produkt patologiczny, którego zadaniem jest ochrona zranionej części rośliny. Balsamy, odznaczające się aromatycznym zapachem i gorzkim smakiem, wykazują silne działanie antyseptyczne, przeciwzapalne i ściągające. W popularnych lekospisach opisano około 150 różnych balsamów.

Balsam peruwiański (Balsamum peruvianum) otrzymywany przez zdjęcie kory, nacięcie i przypalanie pnia drzewa o nazwie woniawiec balsamowy Myroxylon balsamum, inaczej woniawiec talutański Toluifera balsamum z rodziny bobowatych (Fabaceae). Balsamowe drzewo, występujące w Ameryce Środkowej, to roślina o chropowatej korze, rozłożystej koronie, złożonych, parzystopierzastych, wiecznie zielonych liściach oraz niewielkich białych kwiatach zebranych w grona. Owocem jest strąk, zawierający nerkowate nasienie. Z jednego balsamowego drzewa pozyskuje się do 2,5 kg balsamu w ciągu roku. Balsam peruwiański to ciemnobrunatna, gęsta, niewysychająca ciecz o przyjemnym zapachu. Surowiec ten wykorzystywany jest w przemyśle farmaceutycznym, kosmetycznym i perfumeryjnym do produkcji m.in. mydeł, kremów, toników, balsamów do ciała oraz perfum. Zawiera cynameinę (mieszanina estrów kwasu benzoesowego i cynamonowego), będącą głównym składnikiem leczniczym, a także związki o silnych właściwościach odkażających (wolne kwasy cynamonowy i benzoesowy, farnezol, wanilina). Balsam wykazuje działanie przeciwzapalne, antyseptyczne i pobudzające ziarninowanie. Zewnętrznie, w postaci maści i roztworów alkoholowych, stosowany jest w leczeniu ran, odmrożeń, owrzodzeń i chorób skórnych. Właściwości przeciwgrzybicze i przeciwbakteryjne balsamu wykorzystywane są w szamponach przeciwłupieżowych, odżywkach do włosów oraz płynów do higieny intymnej.

Surowcem o podobnym do balsamu peruwiańskiego znaczeniu jest balsam tolutański (Balsamum tolutanum). Od dawna jest on wykorzystywany jako składnik o działaniu antyseptycznym i przeciwzapalnym. Stosowany jest w preparatach przyspieszających regenerację skóry, łagodzących podrażnienia, a także w dezodorantach. Balsam tolutański wykorzystywany jest ponadto w przemyśle perfumeryjnym, jako składnik utrwalający zapach perfum.

Balsam styraksowy powstaje ze stężałego soku wyciekającego w nacięciach drzewa Liquidambar orientalis z rodziny oczarowatych (Hamamelidaceae). Wykorzystywany jest w różnych chorobach skóry, jako surowiec działający przeciwzapalnie, łagodzący podrażnienia oraz przyspieszający gojenie się ran. Wykazuje także działanie promieniochronne i antyoksydacyjne. Balsam styraksowy używany jest w produkcji szminek, pudrów i lotionów. W przemyśle perfumeryjnym znajduje zastosowanie jako utrwalacz zapachów.

Balsam kanadyjski otrzymywany jest z jodły balsamicznej (Abies balsamea) należącej do rodziny sosnowatych (Pinaceae). To zimozielone drzewo o wąskiej, stożkowej koronie, wydłużonych ciemnopurpurowych szyszkach oraz niebieskozielonych igłach o balsamicznym zapachu. Skład chemiczny balsamu kanadyjskiego podobny jest do olejku terpentynowego i kalafonii. Wykazuje działanie przeciwzapalne.

Balsam kopaiwowy wycieka po nacięciu pnia drzewa z rodzaju Copaifera z rodziny bobowatych (Fabaceae). Jest to gęsta substancja, barwy brunatnoczerwonej lub żółtej, o gorzkim smaku i balsamicznym zapachu. Rozpuszcza się w spirytusie, kwasie octowym, chloroformie i tłuszczach. Balsam zawiera olejek eteryczny (35– 70%) i żywicę (53–60%). Działa moczopędnie i odkażająco na drogi moczowo- płciowe. Od wieków stosowany jest przez rdzennych mieszkańców Amazonii w stanach podrażnienia lub infekcji skóry. Balsam ten wykazuje duże powinowactwo do keratyny włosów, przywraca im połysk i zdrokosmewy wygląd. Wykorzystywany jest jako składnik kosmetyków przeznaczonych do pielęgnacji włosów suchych i zniszczonych. W przemyśle perfumeryjnym jest ceniony jako utrwalacz zapachu w kompozycjach zapachowych.

Żywice (resinae) to stałe, bezpostaciowe substancje o właściwościach lipofilnych, rozpuszczalne w rozpuszczalnikach organicznych (benzyna, eter, alkohol). Pod względem chemicznym są zbliżone do olejków eterycznych i uważane są za produkty ich utlenienia. Żywice wydzielane przez roślinę mają postać płynną, natomiast w zetknięciu z powietrzem ulegają zmianie w twardą, szklistą, żółtą lub brązową masę. Rozpowszechnienie żywic w świecie roślin jest wielkie, jednak w większej ilości wytwarzane są przez gatunki rodzin osoczynowatych (Burseraceae), styrakowatych (Styracaceae), nanerczowatych (Anacardiaceae), bobowatych Fabaceae czy selerowatych Apiaceae, a także przez gatunki drzew iglastych, potocznie zwanych roślinami szpilkowymi lub iglakami. Większość iglastych to rośliny zimozielone, charakteryzujące się obecnością w liściach i młodych rugałązkach, a nawet w drewnie olejku eterycznego. Olejki eteryczne dłużej przechowywane żywiczeją, stopniowo przekształcając się w bezpostaciowe substancje stałe. Większość iglastych wytwarza żywice i balsamy.